Valjevo, 08. mart 2017. (Vladimir Pantić) – Žene na selu u Srbiji nemaju budućnost, obeshrabrene su, lišene pristupa osnovnim pravima: na plaćen rad, na odlučivanje, na imovinu, na zdravstveno i penzijsko osiguranje.
U Srbiji žena ne bi da živi na selu jer je bez zvaničnog zaposlenja, bez prihoda i bez uticaja. Statistički izveštaji i studije govore o nepovoljnom položaju žena na selu u Republici Srbiji. Žene su radna snaga, glavni oslonac, ali su u pogledu svojih prava i izvesnosti života marginalizovane. U nastavku sledi malo statistike, povodom 8. marta, Međunarodnog dana žena.
U Valjevu živi oko 90 hiljada stanovnika, nešto više od trećine (35%) živi u ruralnim područjima. Manje od polovine seoskog stanovništva u Valjevu su žene (49%) po Popisu iz 2011. godine. Međutim, u grupi stanovništva starosti 19-29 godina taj odnos je nepovoljniji gde su 61% muškarci a 39% žene. To je zabeleženo u Strategiji ruralnog razvoja Valjeva do 2022. kao glavni pokazatelj poremećene polne strukture. Žene napuštaju selo zbog razlike u kvalitetu života i uslova života između gradskog i seoskog područja. Devojke i mlađe žene ne žele da žive u valjevskim selima.
Valjevo zauzima relativno veliku teritoriju (900 km2) od čega je dve trećine ruralno područje. Kvalitet života na selu, ionako slab, još je slabiji u pefirernim selima ili smeštenim u podnožju valjevskih planina: Pričević, Miličinica, Kamenica, Stave, Suvodanje, Vragočanica, Podbukovi, Bačevci, Poćuta, Rebelj i dr, koja su od centra Valjeva udaljena 30-40 km. Strategija ruralnog razvoja Valjeva do 2020. beleži da je najveći broj seoskih domaćinstava (75%) na nadmorskoj visini preko 200-350 metara i da je najveći broj seoskih domaćinstava (65%) na većoj udaljenosti od centra grada.
Valjevo ima negativan prirodni priraštaj od -6,1‰, veći (negativniji) od republičkog proseka koji iznosi -4,9‰, što beleži „Indeks društvenog razvoja opština“ koji objavljuje Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva Vlade Republike Srbije. Valjevo po ovom pitanju višestruko «prednjači» u odnosu na stopu Beogradskog regiona (-1,4‰), kao i u odnosu na prosek Vojvodine (-5,1‰) i Šumadije i Zapadne Srbije (-5,5‰). Valjevo ima sve manje stanovnika. Valjevska sela su u riziku potpunog izumiranja.
Zvanična statistika tvrdi da u Valjevu opada nezaposlenost od 2012. godine. U Valjevu je u 2015. registrovano blizu 8 hiljada nezaposlenih od čega su 53% žene, kaže baza podataka Republičkog zavoda za statistiku. Najveći broj nezaposlenih žena u Valjevu pripada starosnoj grupi do 54 godine života (skoro 90%). Od ukupnog broja osoba koje su nosioci poljoprivrednog domaćinstva/gazdinstva samo 16 % su žene. Od ukupnog broja zvanično zaposlenih (prijavljenih) članova domaćinstva, samo 14 % su žene (uglavnom nisu prijavljene, niti zvanično zaposlene). Od ukupno radno angažovanih osoba u poljoprivrednim gazdinstvima 63% su žene.
Zvanično se izjasnilo na Popisu 2011. godine Blizu 2% stanovništva Valjeva pripada romskoj manjini (1413), beleži Popis. Broj je veći, najmanje tri puta, po proceni Društva Rom iz Valjeva. Položaj žena u romskim naseljima je teži od već teškog položaja žena većinske populacije, tvrdi se u studiji „Praćenje položaja žena i dece-Srbija istraživanje višestrukih pokazatelja 2014 i Srbija romska naselja“ koju su objavili Republički zavod za statistiku i UNICEF.
Iskustvo valjevskog Mobilnog tima za inkluziju Roma i zdravstvene romske medijatorke u valjevskom Domu zdravlja potvrđuju nezavidnu situaciju Romkinja u Valjevskim selima Balačka, Divlje Brdo i Dublje (siromaštvo, rana udaja, neobrazovanost, nezaposlenost).
Žene u valjevskim selima su slabo pismene, nedovoljno obrazovane u odnosu na muškarce. Čak 1360 Valjevki sa sela nemaju ni dana škole. U valjevskim selima uglavnom nema obdaništa, zdravstvene nege ili obrazovanja kad je reč o seoskoj deci sa invaliditetom. Žene i porodice na selu pogađa i umanjena državna finansijska pomoć. Valjevo je na dnu lestvice po obuhvatu dece do 18 godina dečjim dodatkom (16,2%) u odnosu na vrednost 30% na republičkom nivou. Slično je i sa obuhvatom novčane socijalne pomoći za najsiromašnije stanovnike Valjeva (1,6%) u odnosu na državni prosek od 4,9% stanovnika koji primaju ovu vrstu pomoći. U Srbiji i Valjevu je u porastu nasilje prema ženama, podaci za 2014. godinu beleže da je od ukupnog broja žena u Valjevu 0,75% bilo žrtva nasilja, što je tri puta više od udela žena na nacionalnom nivou od 0,23%. Mediji su nedavno javili da je valjevska sigurna kuća zatvorena do daljeg.
Ženske organizacije u Valjevu su slabo aktivne. Ženska mreža ne postoji, već duže vreme ne deluje grupa za emancipaciju žena «Hora». Povremeno se oglašavaju aktivnosti udruženja poslovnih žena «Eve». Gradske vlasti povremeno govore o rodnim politikama.
U valjevskom parlamentu su skoro trećina članova odbornice, obrazovan je i Savet za rodnu ravnopravnost koji slabo deluje. Valjevo je usvojilo Strategiju lokalnog održivog razvoja do 2020. i Strategiju ruralnog razvoja do 2022. godine. Zvanično, prioriteti lokalne razvojne politike za selo trebalo bi da bude «diverzifikacija ruralnih delatnosti» i između ostalog «podrška razvoju ženskog preduzetništva». Strateški cilj lokalne politike je i «unapređenje kvaliteta života na selu» putem razvoja seoske infrastrukture i javnih usluga, ali i «stimulacija trudničkog bolovanja ženama u ruralnom području». Osim povremene, stihijske (predizborne prakse asfaltiranja seoskih puteva, teško je uočiti ozbiljnije napore i resurse koje lokalna vlast dodeljuje svima omiljenoj oblasti-razvoju sela. Izveštaji o realizaciji strateških ciljeva ne postoje.
Žene na selu se u javnosti određuju kao majke i domaćice, čuvari običaja, starih jela i starih zanata, čuvari verske tradicije, kao vredne radnice. Zanemarljivi su medijski ili javni istupi koji percipiraju žene na selu kao preduzetnice, kao ravnopravne članove porodičnih domaćinstava ili žene kao politički aktivne. Nema javnog govora o ženi na selu. Tabu teme su i dalje žena kao vođa posla ili domaćinstva, žena kao vlasnik imovine. Uobičajeno da lokalni mediji prate i izveštavaju o dostignućima pojedinih seoskih domaćinstava, ili raspravljaju probleme koji se tiču poljoprivredne proizvodnje ili obrađuju narodnu, seosku tradiciju i običaje.
Da li je moguća drugačija uloga žene na selu? Žena koja je ravnopravna? Žena koja vodi? Žena na selu koja ima pravo na izbor? Da li je moguća obnova sela?
