Beograd, 26. maj 2022. – Crkve i verske zajednice korisnici su izdašnih sredstava budžeta iz mnogih izvora od kojih su neki regulisani zakonom, a drugi predstavljaju ad hoc zahvatanja novca koji pripada svim budžetskim korisnicima.
Pokušaji da se ovakvi slučajevi istraže nailaze na ćutanje i države i crkve.
Crkve i verske zajednice se u javnosti doživljavaju kao zaštitnici verskog, kulturnog i nacionalnog identiteta, i kao takve uživaju veliko poverenje građana. Pokušaji preispitivanja svrsishodnosti i transparentnosti davanja javnog novca za crkvene potrebe su retki i često se prikazuju kao atak na najviše društvene vrednosti što odvraća javnost od legitimnog prava na uvid u trošenje novca koji pripada svim građanima.
U analizi koja sledi izdvojeni su podaci o udelu izdvajanja za crkve kroz mehanizam javnih konkursa primarno namenjenih finansiranju javnog informisanja, kulture i civilnog sektora.
Podaci su deo šireg istraživanja Javno o javnim konkursima, i kao takvi daju mogućnost uvida i poređenja budžetskog finansiranje crkava i verskih zajednica u odnosu na finansiranje drugih potreba društva – javnog informisanja, kreiranja kulturnih sadržaja i delovanja nevladinih organizacija.
Analiza koja se oslanja na podatke prikupljene u BIRN-ovoj bazi javnih konkursa pokazuje sledeće:
- U periodu od 2019. do 2021. finansirano je najmanje 256 projekata čiji su nosioci crkve i njima pripojene organizacije (na primer, crkveni horovi i javna glasila);
- Podrška za projekte crkava i verskih zajednica dodeljena je u 36 gradova i opština, i iz izvora 6 republičkih ministarstava kao i sredstava 3 pokrajinska sekretarijata;
- Ukupna izdvajanja vrede nešto više od 135 miliona dinara (tačnije 135.004.435 dinara);
- Najbrojniji su projekti koje je podnela Srpska pravoslavna crkva (186), zatim rimokatoličke (42), jevrejske opštine (21) i islamske zajednice (7);
- Gradovi/opštine na veoma različite načine tretiraju izdvajanje za crkve i verske zajednice. Rekorderi po izdvajanju su grad Zaječar koji je za projekte izgradnje verskih objekata usmerio više od 64 miliona dinara ka Eparhiji Timočkoj, tj. preko 90% budžeta namenjenog finansiranju projekata civilnog društva. Slede Koceljeva, Rekovac i Ljig koje su iz istog budžeta (za civilno društvo) izdvojile 50% sredstava za crkve, Osečina je izdvojila preko 30%, Čajetina preko 24%, Sokobanja gotovo 23%, a Golubac preko 17%;
- Opštine su manji deo budžeta namenjenog kulturi usmerile na crkve, a prednjače Vladičin Han (33%), Aleksandrovac (24%) i Aleksinac (15%);
- Iz budžeta namenjenog javnom informisanju zanemarljivo mali procenat izdvajanja usmeren je ka crkvenim medijima (na primer, Radio Zlatousti iz Kragujevca, Radio Marija iz Subotice i sl.);
- Ukupna izdvajanja za crkve u određenoj meri prate ekonomsku moć lokalnih samouprava. Iz našeg uzorka, polovina opština (njih 18 od 36) pripada nerazvijenim ili devastiranim područjima. Iako su novčana davanja u ovim opštinama relativno mala u ukupnom uzorku, u njima, u velikoj meri, dominiraju velika davanja za crkve u odnosu na ulaganja u delovanje civilnog društva i u kulturu;
- Više od 63 miliona dinara potrošeno je na različite vrste građevinskih radova, iako su konkursi primarno namenjeni tematski i projektno zaokruženim celinama;
- Projekti koji svojim nazivima upućuju na realizaciju aktivnosti od javnog interesa (kulturni, umetnički i edukativno sadržaji, kao i medijska produkcija) vrede oko 46 miliona dinara, tj. gotovo 20 miliona dinara manje nego građevinski radovi.
Početna tačka analize finansiranja crkava je šire BIRN-ovo istraživanje Javno o javnim konkursima koje je u fokusu imalo ovaj mehanizam državnog finansiranja u četiri sektora kojima se podržava javni interes: javno informisanje i mediji, civilno društvo, kultura i omladina. Prikupljeni podaci odnose se na period od 2019. do 2021. godine i obuhvataju sva tri nivoa vlasti – lokalnu, pokrajinsku i nacionalnu.
Iz tog korpusa, koji broji više od 33 hiljade projekata, izdvojeni su podaci o javnim konkursima i podržanim projektima čiji su nosioci crkve, crkvene opštine i različite crkvene organizacije.
Analizu, u celosti, možete pročitati na sajtu birn.rs.
